Πυρηναία

Ορεινή αλυσίδα, μήκους 450 χλμ., που χωρίζει την Ιβηρική Χερσόνησο από τη Γαλλία. Τα Π. εκτείνονται στη διεύθυνση των παραλλήλων από το ακρωτήριο Κρέους στη Μεσόγειο έως το Ακρωτήριο Ιγκέρ στον Βισκαϊκό κόλπο· το ένα τρίτο της επιφάνειάς τους ανήκει στη Γαλλία και το υπόλοιπο στην Ισπανία. Το πλάτος τους ποικίλλει από 100 χλμ. στο κεντρικό τμήμα έως 30 στο δυτικό. Στα άκρα, αντολικό (μεσογειακό) και δυτικό (ατλαντικό), το πάχος της ορεινής αλυσίδας περιορίζεται σε περίπου 10 χλμ. στα όρη Αλμπέρ, οι παραφυάδες των οποίων φτάνουν στη Μεσόγειο. Τα Π. αποτελούνται από πετρώματα διαφορετικών εποχών, από τον παλαιοζωικό έως την αρχική περίοδο του καινοζωικού (ηωκαίνου). Η εξέλιξη της οροσειράς πέρασε διάφορα στάδια, το τελευταίο από τα οποία άρχισε στο κρητιδικό και τερματίστηκε στο μειόκαινο, οπότε έγινε η οριστική διευθέτησή της. Η διαφορετική φύση των πετρωμάτων που την αποτελούν (γρανίτες, ασβεστόλιθοι, μεταμορφωσιγενή πετρώματα), επέδρασε στην ασυμμετρία των πλευρών: απότομες και χωρίς διαμήκεις κοιλάδες στο γαλλικό τμήμα, και απαλότερες στο ισπανικό. Οι ψηλότερες κορυφές των Π. είναι η Πίκο ντ’ Ανέτο (3.404 μ.), το όρος Περδίδο (3.355 μ.) και η Βινιεμάλ (3.298 μ.). Mπορεί οι σημερινοί παγετώνες των Π., που βρίσκονται σε υψόμετρα μεταξύ 2.500 και 3.000 μ., να μην παρουσιάζουν ενδιαφέρον, παραμένουν ωστόσο τα ίχνη μιας ζωηρής παγετωνικής δράσης του νεοζωικού, όπως σκαμμένες και διακοπτόμενες κοιλάδες, παγετωνικοί κίρκοι και λίμνες και μοραινικά αμφιθέατρα. Το όριο των αιώνιων χιονιών κυμαίνεται κατά μέσο όρο στα 2.800 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Οι κλιματικές συνθήκες ποικίλλουν: από τα ωκεάνια χαρακτηριστικά στα Δ με ήπιους χειμώνες, θερμά εύκρατα καλοκαίρια από τους ανέμους του Ατλαντικού και άφθονες βροχές, που φτάνουν τη μεγαλύτερη έντασή τους το φθινόπωρο και τον χειμώνα, περνάμε στα μεσογειακά χαρακτηριστικά στα Α,με πολύ θερμά καλοκαίρια, εύκρατους χειμώνες και αραιές βροχοπτώσεις, κυρίως το φθινόπωρο. Οι χειμώνες στις εσωτερικές κοιλάδες των Π. είναι μακρόχρονοι και ψυχροί. Οι κυριότεροι ποταμοί της νότιας πλευράς είναι ο Αραγκόν, ο Γκάλιεγκο, ο Θίνκα και ο Σέγκρε, που χύνονται στον Έβρο, ο οποίος εκβάλλει στη Μεσόγειο· οι ποταμοί του ακραίου ανατολικού τμήματος (Μούγκα, Φλουβιά, Τερ και Λιομπρεγκάτ) στρέφονται κατευθείαν στη Μεσόγειο, ενώ οι ποταμοί του δυτικού τμήματος εκβάλλουν στον Ατλαντικό. Οι ποταμοί του βόρειου τμήματος των Π. είναι ο Αντούρ, ο Γαρούνας, ο Αριέζ και ο Oντ· μόνο ο τελευταίος εκβάλλει στη Μεσόγειο, ενώ οι άλλοι στον Ατλαντικό. Η βλάστηση επηρεάζεται από το υψόμετρο, από τη διάταξη των πλευρών της οροσειράς, από τις βροχοχιονοπτώσεις και από τη σύσταση του εδάφους. Έως τα 2.000-2.500 μ. φυτρώνουν οξιές, δρύες, πεύκα, και ακολουθούν ύστερα βοσκότοποι. Η αρχική πανίδα (αρκούδες, λύκοι, αίγαγροι) τείνει να εξαφανιστεί. Οι συγκοινωνίες μεταξύ Γαλλίας και Ισπανίας παρεμποδίζονται, γιατί οι εγκάρσιες κοιλάδες αφήνουν λίγες διόδους· σημαντικά οδικά περάσματα είναι το Oμπίσκ, η Ασπέν και η Τουρμαλέ· σιδηροδρομικά περάσματα υπάρχουν στο Σομπόρ και στον αυχένα Πυυμοράν. Βάσκοι κυρίως στα Δ και Καταλανοί στα Α κατοικούν στις δύο πλαγιές έως το υψόμετρο των 1600 μ. Κυριότερες καλλιέργειες είναι της ελιάς (έως τα 800-1.000 μ.) και της αμπέλου. Στα μέσα υψόμετρα υπάρχει μετακινούμενη κτηνοτροφία. Κύριες λουτροπόλεις στα Π. είναι οι Αξ-λε-Τερμ, Κοτρέ, Μπανιέρ-ντε-Λισόν και Μπανιέρ-ντε Μπιγκόρ. Ο ορυκτός πλούτος περιλαμβάνει μάρμαρα (Σεν-Μπεά), τάλκη (Λιζενάκ), βοξίτη (Oζά) και σιδηρομεταλλεύματα (κοιλάδα του Αριέζ). Οι ποταμοί των Π. έχουν αξιοποιηθεί ευρύτατα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Μεταξύ ανατολικών και κεντρικών Π. βρίσκεται η Ανδόρα, στη νότια πλευρά της οροσειράς. Μοναστήρι του 13ου αιώνα στα ισπανικά Πυρηναία, στην περιοχή Ιμπανιέτα. Άποψη τμήματος των Πυρηναίων από την πόλη Πικ - ντι - Μιντί (φωτ. ΑΠΕ). Τουριστικός σιδηρόδρομος κοντά στο κέντρο σκι της πόλης Αρτούστ στα Πυρηναία (φωτ. ΑΠΕ).